نقد و بررسی شعر از دیدگاه شاعران و نویسندگان( رودکی تا مولانا)

موضوعی که در این رساله به بحث دربارۀ آن پرداخته شده است نقد و بررسی کیفیت و کارکرد شعر، مبداء و ماهیت آن و تعیین نقش مخاطب و ویژگی های شاعر از دیدگاه نویسندگان و شاعران قرن چهارم تا قرن هفتم هجری است. در بین نویسندگان این دوره سه دیدگاه رایج وجود دارد. یکی دیدگاه ناقدان و نظریه پردازان سنتی از جمله: عنصرالمعالی، نظامی عروضی و شمس قیس است که کوشش ذهنی آنها بیشتر مصروف پرداختن به مسائل فرعی شعر از قبیل: بلاغت، عروض و قافیه و فنون شاعری شده تا اینکه بخواهند تعریفی از شعر و ماهیت آن عرضه کنند. علت این امر را می توان به تأثیر پذیری آنها از دیدگاه های رایج ناقدان عرب آن دوره نسبت به شعر دانست. در بین این نویسندگان تعریف شمس قیس از شعر به نوعی بازگوکنندۀ تمام تعاریف ناقدان سنتی دربارۀ شعر است. مخیل دانستن شعر و تأکید بر عنصر تخییل به عنوان اساس شـعر دیـدگاه دیـگری اسـت کـه مـنطقـیونی نـظیر: فـارابـی، ابـن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی به تقلید از ارسطو و فن شعر او بر آن تأکید ورزیده اند. عمدۀ نظریات این گروه بیشتر توسط خواجه نصیر به بحث گذاشته شده است و در آرای او به نکات جالب و ارزنده ای دربارۀ مسائل شعری اشاره شده است. دیدگاه سوم اختصاص به عرفا و اهل تصوفی نظیر: عین القضات، مولانا و محمد غزالی دارد. تأکید بر تأویل شعر بر مبنای ذوق و حالت روحی و عاطفی مخاطب و ارزش دادن به جایگاه مخاطب در معنا بخشیدن به اثر موضوعی است که مورد توجه این گروه واقع شده است. این موضوع امروزه نیز به عنوان یک اصل در مباحث مربوط به هرمنوتیک جدید مطرح شده است. اما دیدگاه شاعران این دوره نسبت به شعر یا مانند: سنایی، عطار و مولانا در راستای پرداختن به شعر شرعی است و یا مانند ناصرخسرو و انـوری در حـوزۀ حـکمت و آرمـانهای دیـنی و یا در حوزۀ مدح و مداحی جای می گیرد. در این بین نظامی شاعری است که در آثارش به طرح نکات جدیدتری در مورد شعر می پردازد مانند: نقش مخاطب در خوانش شعر، اهمیت آرایش کلام، نو بودن زبان شعری و....